Fethiye Müzesi (28.01.2020 tarihli güncelleme)

Fethiye Müzesi (Pammakaritos Kilisesi) 1261 Latin egemenliğinin son bulmasından sonra eski kilisenin kalıntıları üzerine yeniden yaptırılmış olup, kuzey bölümünde yer alan kilise Hz. Meryem'e adanmıştır. Bizans İmparatoru VIII. Michael Palailogos'ın yeğeni Michael Glabas Ducas Tarchainotes taradından 1292 - 1294 yılları arasında yeniden onarılan yapıya ek olarak, 1315 yılında karısı Maria'nın talimatları ile kilisenin sağ tarafına Hz. İsa'ya adanan küçük bir ek kilise (parekklesion) yaptırılmıştır. Mezar şapeli olan bu ek kilisede Maria ve Michael'ın mezarları bulunmaktadır. Yapı fetihten sonra kadın manastırı olarak kullanılmış, 1455 yılında Havarium Kilisesinden çıkan Patrikhane buraya taşınmış ve 1586 yılına kadar Patrikhane olarak kullanılmıştır.

Osmanlı döneminde Sultan III. Murad (1574 - 1595) kiliseyi Camiye çevirtmiş ve Fethiye adını vermiştir. Yapı 1845 - 1846 yılları arasında büyük bir onarım görmüştür.

Parekklesionun bir nartex ve galerisi olup, naos bölümü 2.30 m. çapında bir kubbe ile örtülüdür. Yapının cepheleri son dönem Bizans mimarisinin özelliklerini en iyi şekilde göstermektedir. Güney cepheyi süsleyen tuğla mimari bant üzerinde yer alan yazı şeridinde "Protostratos Michael Glabas Ducas Tarchainotes tarafından yaptırıldı" yazısı yer almaktadır. Aynı cephede şair Philes'in bir şiiri ise mermer silme üzerine yazılıdır.

Parekklesionun kubbe ve duvarları 14. yy. mozaikleri ile süslüdür. Apsiste Hz. İsa, Hz. Meryem ve Vaftizci Yahya'dan oluşan Deesis, kubbede ortada Hz. İsa, iç dilimlerde 12 Tevrat peygamberleri, tonozlarda ise Azizler ve Vaftiz sahnesi gösterilmiştir.

Fethiye Müzesi 11 bölümden oluşmaktadır. Bunlar; 1 - Kubbe, 2- Apsis, 3- Bema Tonozu, 4- Vaftiz Sahnesi, 5- Piskoposlar, 6- Nartekste Kırmızı Haç, 7- Yazıt, 8- Fresko Kalıntıları, 9- Üç Müneccimler, 10- Güney ve Batı Duvar Silmesi Üzerindeki Yazıt, 11- Manastır Kurucuları Keşiş Azizler.

1- Kubbe: Hz. İsa ve etrafında 12 Tevrat Peygamberi yer almaktadır. Pantokrator İsa elinde kapalı halde duran İncil'i tutmaktadır. Çevresinde yer alan 12 dilimde, 12 Tevrat Peygamberi bulunmaktadır.

1- İŞAYA Tomarda "Gör! Efendi hızlı bir bulutla dolaşıyordu."

2- MUSA Tomarda "Efendi, senin Tanrın, Tanrıların Tanrısı, Efendilerin Efendisidir."

3- JEREMİAH Tomarda "Bu bizim Tanrımızdır, Onunla kıyaslanacak hiçbir şey yoktur."

4- SOPHONİAS Tomarda "Benim kıskançlık ateşimle dünya tükenecektir."

5- MİKAH Tomarda "Efendilerin dağdaki evi tepenin üzerinde yükselecektir."

6- JDEL Tomarda "Endişelenme Ey Dünya, memnun olacak ve yeniden sevinecek, Efendinin büyük şeyler yapması için."

7- ZAKHARIA Tomarda "Ev sahiplerinin efendisinin dağı."

8- OBADIAH Tomarda "Fakat Kudüs tepesinde kurtulacaktır."

9- HABAKKUK Tomarda "Ey efendi! Ben senin konuşmanı duydum."

10- JONAH Tomarda "Ve benim duam sana gelebilir."

11- MALAKİ Tomarda "Gör! Ben habercimi yollayacağım."

12- EZEKİEL Tomarda "Ve yaşayan kullar gittiğinde."

2- Apsis: Apsiste Hypheorgathos İsa yer almaktadır. Deesis kompozisyonunda Hz. İsa'nın Hypheorgathos İsa şeklinde tasvir edilmesi şapel olarak kullanıldığının ifadesidir. İki şefaatçisinden (Hz. Meryem ve Vaftizci Yahya) ayrı gösterilmesi parakklesionun Hz. İsa'ya adanmış olduğunu göstermektedir.

Hz. Meryem ve Vaftizci Yahya, Hz. İsa'ya dönük olarak, ayakta gösterilmiştir.

Yarım Kubbenin etrafını çevreleyen kitabede, şapelin Rahibe Marta tarafından kocası Michael Glabas Ducas Tarchainotes'in kurtuluşu için ithaf edildiğini belirten yazı yer almaktadır.

"Onun galip ve layık bir Protostrotor olan kocasi Michael Ducas adına Rahibe Marta bu kurtuluş sözünü verdi."

3- Bema Tonozu: Bema tonozunda baş melekler görülmektedir. Bunlar; Michael, Uriel, Raphael'dir.

4- Vaftiz Sahnesi: Hz. İsa Şeria nehrinin önünde ayakta çıplak olarak görülmektedir. Vaftizci Yahya ise Hz. İsa'ya doğru eğilmiş olarak sağında durmaktadır. Vaftizci Yahya, melote ve pelerin giymiş gösterilmiştir. Hz. İsa'nın solunda ise dört melek görülmektedir. Sahnenin sağında suyun içinde, elindeki testiden su boşaltan bir insan figürü ile sahnenin solunda deniz kabuğu içinde cinsiyeti belli olmayan sol elinde dümen tutan bir genç bulunmaktadır. Nehrin içinde yüzen balıklar tasvir edilmiştir.

5- Piskoposlar: Apsisin iki tarafındaki boşluklarda 6 tanesinin silinmiş olduğu düşünülen toplam 13 piskopos portresi yer almaktadır. Bu piskoposlar Kudüs'ün ilk piskoposları ve doğudaki en eski patrikhanenin kurucuları Aziz Yakabos, Aziz Klement, Aziz Gregorius, Aziz Krillos ve Aziz Athanasios'tur. Aziz Krillos kuzey duvarındaki tonoz altında, Aziz Athanasios ise karşı duvardadır. Ayrıca Aziz İgnatios Theophpros ve Nysa'lı Aziz Gregorios görülmektedir. Bu kısımda Ermeni Azizi Gregorios'un büstünün bulunduğu bir madalyon da yer almaktadır. Güneydoğu sütununun üzerindeki doğu kemeri eğrisinin doğu ve batı yüzünde Aziz Gregorius Thaumatougos ve Agrigentum'lu Aziz Gregorius yer alır. Bu piskoposların elbiseleri haçlarla süslüdür ve Paraklesion'daki bütün piskoposlar kapalı bir İncil tutmaktadırlar.

6- Nartekste Kırmızı Haç

7- Yazıt 8- Fresko Kalıntıları 9- Üç Müneccimler: Bu sahnede üç müneccim kırmızı, sarı, mavi, açık yeşil ve siyah renklerin hakim olduğu kıyafetler giymişlerdir. Müneccimler ellerindeki hediyelerle altlara doğru ilerler şekilde gösterilmişlerdir. 10- Güney ve Batı Duvar Silmesi Üzerindeki Yazıt: "Şapelin Michael Glabas Ducas'ın karısı Maria tarafından inşa ettirildiği ve Hz. İsa'ya ithaf edildiği, kocasının mezarının bu yapıda yer aldığı yazılıdır. Maria bu tarihten sonra Marta adını almıştır."

11- Manastır Kurucuları Keşiş Azizler: Naos'un güneybatı bölümünde 6 Keşiş Aziz tasvir edilmiştir. Kubbe tonozunun ortasında madalyon içinde Aziz Antonios tasvir edilmiştir. Batı duvarındaki tonozun altında ise Aziz Ephtimios boydan gösterilmiştir. Güneybatı sütununun üzerindeki kemer eğrisinde ise Aziz Sabas ve Aziz İoannes Klimakhos yer almaktadır. Batı Kemeri eğrisinin batı ve doğu kenarlarında Aziz Arsenios ve Harlton bulunmaktadır.

Günümüzde kuzey kilise halen cami olarak kullanılmakta, ek kilise ise duvarları 14. yüzyılın en güzel mozaikleri ile süslü olup, 1938-1940 yıllarında onarıldıktan sonra müze olarak Ayasofya Müzesi'ne bağlı bir birim haline getirilen müze, 2006 yılında ziyarete açılmıştır.

İstanbul Fethiye Müzesinin giriş ücreti 10 TL olup, müze kart geçmektedir. Ancak; müze, tadilat nedeniyle ziyarete kapalıdır. (28.01.2020 tarihli güncelleme)

Fethiye Müzesi'ni gezdiğim gün Kariye Müzesi'ni gezmiştim. İlgili yazıyı buradan okuyabilirsiniz.