Lozan Anıtı - Karaağaç

Öncelikle Lozan Anıtı’nın bulunduğu Karaağaç ile ilgili bilgileri vereyim.

Karaağaç, Edirne’nin Merkez ilçesine bağlı bir mahalle olup Meriç Nehrinin 2 km batısında, Yunanistan sınırına 4 km uzaklıktadır. 16. yüzyıldan önceki kaynaklarda adına rastlanmayan Karaağaç, topograﬁk konumu itibariyle Edirne’ye oranla yüksek bir mevkide bulunması, orman ve nehirlerle çevrilmiş olması sebebiyle Edirne merkeze oranla özellikle yaz aylarının daha serin geçmesi ve şehre yakın olması nedeniyle bir sayfiye yeri olmuş. Kaynaklarda Karaağaç'ın bir Rum köyü olduğu, Edirnelilerin yazlık evlerinin bu köyde bulunduğu ve köyün o zaman için, çevre halkı tarafından mesirelik ve eğlence bölgesi özelliğini taşıdığı anlatılmakta. 19. yüzyıldan itibaren İstanbul’u Avrupa’ya bağlayan tren yolu için Edirne Garı'nın Karaağaç'a yapılmasından sonra köy gelişmeye başlamış. Bu yıllarda ticaret artmış, geniş bir alana yayılan dutluklar ile ipekböceği üretimi yapılarak koza fabrikaları açılmış. 20. yüzyılın başlarında da devam eden gelişme, artan nüfusuyla birlikte köy konumundan kaza konumuna gelmiş; oteller, lokantalar, kafeler, sinemalar dans salonları, birahaneler gibi gösteri ve eğlence yerleri ile çeşitli spor etkinliklerinin yapıldığı Karaağaç “Küçük Paris" lakabını almış. Balkan Savaşı ve I. Dünya Savaşı sırasında zaman zaman el değiştiren Karaağaç, artan nüfusu ve tren yolunun buradan geçmesiyle Fransız askeri makamlarının idaresinde kurulan, Mütteﬁkler Arası Trakya Hükümeti’ne 7 ay boyunca Gümülcine ve İskeçe ile birlikte merkezlik yaptı. 1920-23 yılları arasında Yunan işgali altında kalan Karaağaç, Lozan Antlaşmasıyla savaş tazminatı olarak Türkiye'ye verilmiş.

Karaağaç’ta günümüzde bir çok mekan bulunmakta. Edirne Kent Ormanı (1, 2), cafeler, barlar, düğün salonlarının bol miktarda bulunduğu bir yer.

Lozan Anıtı ise; Karaağaç’ta Trakya Üniversitesi Rektörlüğü alanı içerisinde bulunmaktadır. Lozan Anlaşması ile Karaağaç'ın tekrar Türk topraklarına kazandırılmasını ve Lozan Anlaşmasında kazanılan diplomatik zaferi temsil etmektedir. Anıtın bitişiğinde ise Lozan Müzesi bulunmaktadır.

Lozan Anıtı'ndaki bilgilendirme panosunda şöyle yazmaktadır: "Trakya Üniversitesi Senatosu, 27.11.1996 tarihli toplantısında, Türkiye Cumhuriyeti'nin nüfus cüzdanı olan Lozan Barış Antlaşması'nın taçlandırılması düşüncesinden hareketle; Cumhuriyetimizin 75. kuruluş yılında Türk halkına armağan olarak, Karaağaç yerleşkesinde Lozan Anıtı yapılması, Lozan Müzesi kurulması, Lozan Meydanı ve Lozan Fidanlığı düzenlenmesi kararını oy birliği ile almıştır.

Esere halkımızın katılımını sağlamak için açılan kampanya coşku ile karşılanış ve Cumhuriyetimizin 75. yılında, halkımızın Türkiye Cumhuriyetini ve ilkelerini sonsuza kadar sahiplenme kararlılığı kanıtlanmıştır.

Prof. Dr. Tamer Başoğlu'nun tasarımı olan anıt, betonarme radye temele birbirinden bağımsız 45 derece açı ile saplanan üç sütundan meydana gelmiştir. Her sütun su ile ayrılan üç vatan toprağını simgelemektedir. Bunlardan 36.45 m. yüksekliğindeki büyük sütun Anadolu'yu, 31.95 m. yüksekliğindeki orta sütun Trakya'yı, 17.45 m. yüksekliğindeki küçük sütun Karaağaç'ı sembolize etmektedir. Sütunları birbirine bağlayan 7.20 m. çapındaki betonarme çember birlik ve beraberliği; çemberin ön yüzüne yerleştirilmiş 4.20 m. boyundaki genç kız figürü ise estetiği, zerafeti ve adaleti simgelemektedir. Genç kızın bir elindeki güvercin demokrasiyi ve barışı, diğer elindeki belge de Lozan Antlaşmasını temsil etmektedir. Anıtın ayaklarının yerleştiği yarım daire şeklindeki 15 m. yarıçaplı havuz ise, ülkemizin üç tarafını çevreleyen denizleri tanımlamaktadır.

Olağanüstü bir çalışma sonucunda yapımı 110 günde tamamlanan anıt, 19 Temmuz 1998 tarihinde dönemin Cumhurbaşkanı Sn. Süleyman Demirel'in yüksek huzurları ile açılmıştır." Lozan Anıtı'nın bulunduğu alanı, aşağıdaki haritada işaretledim. Oradan detaylı olarak inceleyebilirsiniz.

Lozan Anıtı ile ilgili daha detaylı bilgileri İsmet İnönü Vakfına ait internet sitesinden alabilirsiniz.

Karaağaç’ta Lozan Anıtı’nın bulunduğu bölgede Karaağaç Tren İstasyonu yer almaktadır. II. Abdülhamit devrinde yaptırılan tren istasyon binası olup İstanbul'daki Sirkeci Garı örnek olarak yapılmış gar binalarından birisidir. Tren istasyonunun inşaatı 1914 yılında genel olarak bitirilmiş ancak o yıl başlayan I. Dünya Savaşı nedeniyle demiryolu güzergahı değiştiği için hizmete girememiş. Savaş sonunda Osmanlı Devleti sınırları dışında kalmış. 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Antlaşması'nda Karaağaç, Bosnaköy ile birlikte Yunanistan'ın Batı Anadolu'da yaptığı tahribata karşılık, savaş tazminatı olarak Türkiye'ye verilmiş. Böylece yeniden Türk sınırlarına giren Karaağaç İstasyonu, 14 Eylül 1923 günü Yunanlardan teslim alındı ve 1930'da işletmeye açılmış. Ne var ki Rumeli demiryollarının büyük bölümü ülke sınırlarının dışında kalmış ve trenler İstanbul’dan Edirne’ye ulaşmak için Yunanistan'a girmek zorunda kalıyormuş; bu yüzden yeni bir demiryolu hattı inşası başlatılmış. Ağustos 1971'de, Pehlivanköy-Edirne arasındaki yeni demiryolu hattının açılması ve kent içinde yeni gar binasının hizmete girmesinden sonra Kaarağaç İstasyon Binasının önündeki raylar sökülmüş. Türk-Yunan sınırının çok yakınında bulunan bina 1974 yılı Kıbrıs olayları sırasında bir ileri karakol görevi yapmış; 1977 yılında yeni kurulan ve bugünkü Trakya Üniversitesi’nin temelini oluşturan Edirne Mühendislik ve Mimarlık Akademisi’ne verilmiş. Trakya Üniversitesi tarafından orijinaline uygun olarak restore edilen bina, 1998’den bu yana üniversiteye Rektörlük Binası olarak hizmet vermekte. Aynı yıl bahçesine Lozan Anlaşmasını temsil eden Lozan Anıtı yapılmış, ek istasyon binalarından birisi ise Lozan Müzesi olarak hizmete açılmıştır. Edirne Tren Garı olarak inşa edilmiş olan bina günümüzde Trakya Üniversitesi Rektörlük Binası olarak kullanmakta. Rektörlük Binası'nın bulunduğu bu alanda Heykel Bölümü, Desen Atölyesi, Resim Bölümü gibi bölümler de bulunmaktadır.